Deeper Jakarta I : Kamus Bahasa Betawi

Sebagai orang Betawi asli (kelahiran Tenabang, ‘tetanggaan’ ama Haji Lulung hehe…), saya memiliki inisiatif untuk membuat entri ini khusus sebagai ‘artifak’ karena saya mulai sadar ternyata saya semakin jarang menemui budaya Betawi selain dipopulerkan oleh sebagian kecil masyarakat (mungkin kecuali ondel-ondel dan ornamen gigi balang).

Bahkan beberapa masyarakat di luar Jakarta sudah mengklaim bahwa beberapa bagian bahasa Betawi sudah termasuk kata gaul yang umum, sehingga beberapa mereka mengingkari bahwa itu adalah bahasa Betawi. Apa contohnya? Yang sering kalian pakai itu, yakni “Gue”, dan “Elu”, salah ‘dua’nya. Padahal “Gue” dan “Elu” adalah bukan bahasa halus sehingga tidak elok jika dipakai untuk bercengkrama dengan yang lebih tua. Saya pernah bahas hal itu di artikel di link berikut.

Bahasa Betawi itu sendiri merupakan anak dari bahasa Melayu, sehingga tidak heran jika ada beberapa kata yang mirip dengan bahasa lain seperti bahasa Sunda, atau bahasa daerah sekitarnya.

Maka dari itu, saya ingin menaruh ini yang saya ambil dari berbagai sumber dan saya sempurnakan untuk saya sajikan di sini. Muge-muge abang none bisa lestariin ini budaye yeee….

A

Abong : Masa
Abongan : Masa iya?
Almenak : Kalender
Apek : Bau tak sedap
Ajer : Murah senyum
Ambekan : Mudah tersinggung
Ambreg : Berbarengan
Ampeg : Asma
Amprah-Imprih : Mondar-mandir, bolak-balik
Ancak : Sesaji untuk roh halus
Ancer-ancer : Waspada
Andepah/Andepnya : Habisnya
Angob : Menguap
Anjlogan/gajlugan : Polisi tidur
Antepin : Biarkan (Udah deh, antepin (biarin) ajeh)
Awak : Badan
Ampyang : BeTe.
Anggong : Laper, tapi sudah makan
Angsrongin : Kasih
Anu : Punya
Ambak-ambakan : Berantakan
Awang : Males
Angger : Kebiasaan

B

Bae : Saja, Sembuh, Baik, Ok
Bae-bae : Hati-hati
Baba/Babe : Pangilan untuk bapak
Babar : Sama rata, cukup
Bale : Tempat Duduk/tidur (Lebar) (Bale kota)
Bagel : Timpuk
Bagen : Biarkan
Bangkis : Bersin
Bangor : Nakal
Bangkotan : Udah tua
Bakal agul-agulan : Bakal sok-sokan
Batian : Perbatasan
Bari : Sambil (kependekan dari Sembari)
Batok : Tempurung
Bebatur : Tanah samping rumah kira2 1/2 – 1 meter di bawah genting
Begah : Kekenyangan
Bengek : Sesak nafas
Bentaran : Sebentar
Belonjor : Meluruskan Kaki (Selonjor)
Belis : Rakus
Betot : Tarik
Berak : Buang Air Besar
Beset : Robek
Begawe : Bekerja
Begug : Bisa
Beol : Buang air besar
Bererod : Baris/Berjejer
Becek : Area Genangan Air
Belet : Otak Udang
Besok : Esok
Besokannya : Lusa
Bopong : Angkat
Bol Kuning : Pelit
Bonggan : Emang kenapa
Bonyok : Remuk
Bonto : Lunak (hampir busuk)
Boto : Cakep
Bodonanan : Biarkan
Bodo ametan : Biarkan, tidak peduli
Bokor : Sejenis mangkuk dari kaleng
Budal : Buyar
Bujug : Takjub
Bujuk buneng : Terkejut
Buset : Takjub
Butut : Jelek
Buntut Gasiran : Pelit
Blak-blakan : Transparan
Bejanggit : Ngeluh
Begubed : kusut

C

Conggah : akrab
Comberan : Got/Parit
Comot : Ambil
Cekrah : Sangat menikmati
Colem : Hutang
Cetom : Serius dengan sesuatu
Coyah : Rame

D

Dabel : Penuh lumpur, (ban, sandal)
Dablong : Berkelakuan buruk
Dampyak : Rindang
Danges : Mendengarkan orang yang sedang bercengkrama
Dapet : Dapat
Deg-degan : Berdebar
Demenan : Pacar
Demek : Belum kering
Dempes : Pesek
Deprok : Duduk di bawah
Dengkul : Lutut
Dengkol : Patah
Demen : Suka
De’pe : diem aja
Dobol : Buang air besar
Dodog : Memukul di bagian punggung
Dol : Blong (Resletingnye udeh dol)
Donganan : (lih. jinganan)
Dulu! : sebentar! (Nyak, katenye mo ke pasar; Nyak: “Dulu! Ah! (Sebentar Ah!)”)

E

Eluh/Elu : Kamu
Emen : Sangat
Emet : bete
Emper : Garasi
Empeng : Nenek
Emod : (lih. rodok)
Engkong : Kakek
Encang : Kakak orang tua kita
Encing : Adik perempuan dari orang tua
Entar : Nanti
Enya : Panggilan untuk Ibu
Ebilah : Kaget
Erang-erang : Lubang Angin
Edek : Incer Contoh : Anak perempuan itu dari kecil udah di edek (di incer buat jadi bini)
Edekan : Inceran

G

Gadoh : Makan lauk pauk tanpa nasi
Gagay : anak meriuk yg terbelakang mental
Galur : Bawah balok
Gobangan : Koin
Gedeg : Bilik Bambu
Gegares : Makan
Gepyak : Telaten
Gegares : Makan
Gobangan : Lubang Besar
Gompal: Pecah/Gugur
Gebleg : Bodoh
Gegerawakan : Teriak
Geroan : Meminta dipanggilkan (Si Budi digeroan (dipanggilin) gih!)
Gegeni : Memanaskan tubuh di depan api
Gesor : Duduk tanpa aturan
Geprak : Hajar
Getol : Rajin
Getun : Rajin/Semangat
Getap : Rajin
Gidah : Sanah
Gua : Saya, Aku
Ganu : Dulu, lalu
Gumoh: Muntah
Guyang : Mandiin
Gupak : Bermain Air/Lumpur
Gujih : Pelit
Glanah : Berserakan, tidak teratur
Gundam : Takjub
Girang : Senang/Bahagia
Goroh : Berbohong, dusta
Grobog : Lemari Kecil
Grojog : Turun
Grojogan : Turunan Jalan
Growak : Buah yang sudah tidak utuh lagi

H

Hordeng : Tirai kain
He eh! : Iya
Hebring : Gaya

I

Idep : Sehat pikiran/waras
Idih : lho kok
Impleng : Incar
Inggenan : Batas
Intip: Melihat melalui lubang/melihat dari jauh
Iles: Injak ampe mletet (Gilas)
Iler : Air liur
Ilokan : Masa iya!
Isit : Gusi
Inggoan: Incaran

J

Jaro : Pagar bambu
Janggla : Bandel
Jampangin : Ngladenin
Jonjon : Santai
Jorogin : Dorong
Jojogan : Masuk ruang tamu
Joprak : Jatuh
Jorok : Kotor, tidak bersih
Jogrog : Berdiri
Jembreng : Jemur (dengan pakaian yang dilebarkan)
Jegir : Berdiri
Jinganan : Lagian!

K

Kaga/Kagak : Tidak
Kaga danta : Tidak jelas
Kaga gableg : Tidak punya
Kaga menjes : Tidak mampu
Kaga keduman: Tidak dapat/tidak kebagian
Kaga asian : Tidak cocok
Kapra : Musim
Kaga semenggah: Tidak mampu/tidak beres
Kantong : Saku
Kaulan : Pesta/Hajatan
Kemlakaran : Kenyang (melebihi)
Karangan! : (lih. jinganan)
Klaras : Daun pisang yang sudah mengering
Klebes : Basah
Kebi : Bengkak (Muka)
Kebelet : Mules
Keleci : Kelereng
Keder : Lupa, lupa arah
Kekedik : Garuk-menggaruk
Kelambu : Tempat tidur
Kempek : Tas
Kekemben : Pakai handuk/kain di atas dada
Kekedikan : Garuk-garuk
Kesohor : Terkenal
Koan : Iya
Kobak : Empang
Kobokan : Mangkuk berisi air buat mencuci tangan
Koco : Selokan/got
Kongko : Ngobrol
Koret : Pelit
Kroyok : Serbu
Krubutin : Keroyok
Kudu : Harus
Kumbah : Bilas
Kepladug : Tersandung

L

Lagih : Sedang
Lakonin : Lakukan
Latar : Halaman
Lanang : Laki-laki
Lelongo : Terbangun dari tidur
Luber : Penuh (air)/meluap
Liat : Lihat
Lodoh : Sangat empuk
Longok : Lihat

M

Madep : Hadap
Maur : Berserakan
Mao : Mau
Majikan : Bos
Mamang : Adik laki-laki dari orang tua kita
Menyenyeh : berair, nempel dengan cairan semacam minyak
Metu : Berdiam diri saja di rumah
Mendek : Menunduk
Mewek : Menangis
Medit : Pelit
Meler : Pilek
Melongo : Bengong
Mendusin : Bangun dari tidur
Mengkel : buah yg blm terlalu matang
Merad : Pergi
Mledos : Jebol
Mlendung : Membuncit
Mindo : Makan (antara kenyang dan tidak)
Miswar : Lemari Besar
Minggang : Sekat Rumah Betawi
Mingser : Minggir
Minggat : Pergi (di usir)
Mulur : Melar
Mindo : Makan, di jam-jam tanggung (Makan sore)
Molor : Tidur
Modar : Mati
Manting : Untuk
Murag : Berjatuhan
Mumpung : Selagi, masih memiliki kesempatan

N

Nanjain : Menawarkan
Nandak : Joged
Nembre : Gemuk, bongsor
Nemen : Parah
Nepa : Tertular
Neuba : Mendarat
Ngaub : Berteduh
Nyarap : Makan (Sarapan)
Nepak₁ : Cocok, (Itu bocah nepak banget make baju kemeja)
Nepak₂ : Tidak beralas kaki (Nyeker)
Ngagul : Sombong
Ngejeblag : Terbuka
Ngemped : Bersandar
Ngembet : Menjalar
Ngembat : Mengambil dengan tidak izin
Ngasoh : Istirahat
Ngaub : Cari tempat berindung dari hujan
Ngratak : Mencari Barang
Ngranapin : Mengalami
Nglekeb : Pengap
Ngayab : pergi
Nglayab : Tidur-tiduran
Nglenyom : Makan
Nongkrong : Jongkok
Ngablak : Terbuka
Ngeres : Kotor
Ngeblak : Tebuka
Ngabreg : Banyak
Ngeuja: Bikin / Membuat
Ngejogrog : Berdiri
Ngladog : Bepergian
Ngucur : Mengalir
Ngijon : Pinjam
Ngplik : Kipasan Pakai kipas bambu
Ngimpleng : Melihat-lihat
Ngeratak : Mencari Sesuatu
Nimbrung : Berkumpul
Nunclo : Diam ditempat
Nulad : Meniru, nyontek
Nyarap : Sarapan
Nyampe : Sampai
Nyempil : Masuk ke tengah-tengah, masuk di antara kerumunan
Nyorog : Membawakan sesuatu (Makanan)
Nyogroh : Makan kaga pake sendok
Nyengget : Memetik
Nyeng : Yang
Nyerande : Nyender
Nyelab : Kenyang
Nyambat : Minta Bantuan
Nyohor : Terkenal/Mewah
Nyringis : Menyunggingkan bibir tanda kesakitan

O

Oblag : Longgar
Ogah : Tidak Mau
Ongkoh-Ongkoh : Dilanjutkan saja
Orag : Koyak (Pohon Berbuah)
Oyok-oyok : Kejar

P

Pala : Kepala
Pangsanan : Sepertinya
Pangkeng : Kamar tidur
Pake : Pakai
Pantesan : Pantas saja
Paranin : Jemput
Penter : Cerah
Pengke : Sakit
Pet/Tudung : Topi
Pleter : Kejar
Pileran : Norak
Pinter : Pintar
Potes : Patah

R

Rempug : Bareng-bareng
Resep : Rame
Rogoh : Mencari sesuatu di dalam kantong
Romanan/Romanannya : Kayaknya
Rombak : Hancur berserakan
Rombeng : Sudah usang
Rodok : Terlalu matang (Makanan yang dimasak), hampir busuk (buah yang terlalu matang)

S

Samper : Jemput
Saban : Setiap
Srampang : Timpuk (pakai kayu)
Sempal : Patah (Pohon)
Sengengkean : Banyak bangat
Sregep : Semangat
Sesrogan : Cepat
Seabreg : Banyak
Sembari : Sambil
Sumpek : Pengap
Sumur : Kamar mandi
Susah : Sulit, miskin
Singkab : Buka
Sinih : Sini
Sila : Duduk menyilangkan kedua kaki
Sedakep : Menyilangkan kedua tangan, dari kiri ke kanan atawa sebaliknya
Somplak : Terbelah
Sonoh : Sana
Sonoan : Menyuruh untuk pergi (jarak)
Samsih : Sodet
Sigrah : Segera

T

Taek : Naik (itu anaknye taekin aje ke atas kuda)
Tabok : Tampar
Tambus : Bakar
Teblag : Menampar di bagian punggung
Tempias : Percikan Hujan dari atas genteng
Topo : Lap
Tukang : Suka, Pedagang
Tuman : Kebiasaan
Tumblek : Tumpah
Tepo : Rapuh
Tetaekan : Pemanjat
Tebleg : Bodoh
Tibang : Cuma
Tiker : Tikar
Titit : Penis anak laki-laki
Tritipan : Tempat jatuhnya air di bawah genting
Tesi : Sendok
Tekelap : Terkejut

U

Udag : Kejar
Udu : Pending
Uber : Kejar
Umen : Cuma
Uwungan : Dalam rumah atas antara kuda-kuda
Usek : Hapus
Uplek : Semangat

W

Wailah : Ah, masa? (Wailah! Yailah!)
Wadon : Perempuan
Waya : Waktu (Sunda: Wayah)
Wara-wiri : Bolak-balik